Czy terroryści mogliby zniszczyć reaktor? Czy spadający samolot może wyrządzić jakiekolwiek szkody? Czy można uszkodzić reaktor od środka?

Wstęp

Mogłoby się wydawać, że obiekty jądrowe (w tym elektrownie) są łatwym celem dla terrorystów – wystarczyłoby tylko podłożyć bombę, rzucić granat, rozbić samolot itp. Jednak w rzeczywistości tego typu obiekty są najlepiej chronione przed potencjalnymi atakami terrorystycznymi – o wiele łatwiejszym celem są np. zakłady chemiczne, ujęcia wody czy elektrownie węglowe.

Potencjalnymi celami „jądrowymi” terrorystów mogą być:

• Reaktory energetyczne
• Reaktory doświadczalne
• Laboratoria posiadające materiały radioaktywne
• Zakłady produkcji paliwa
• Zakłady przerobu paliwa
• Magazyny wypalonego paliwa
• Środki transportu przewożące materiały jądrowe

Atak może być przeprowadzony w celu wywołania katastrofy jądrowej – skażenia wybranego obszaru.

Ochrona fizyczna jest obowiązkiem prawnym

Większość państw posiadających obiekty jądrowe zobowiązała się do ochrony fizycznej tych obiektów podpisując Konwencję o Ochronie Fizycznej Materiałów Jądrowych i Obiektów Jądrowych z 1980 r. (konwencja weszła w życie w 1987 r.). Obecnie stronami umowy jest 136 państw, w tym Polska (stan na dzień 23.05.2008 r.). W lipcu 2005 r. konwencja została uaktualniona. Dokument zobowiązuje państwa-sygnatariuszy m.in. do ochrony materiałów jądrowych i obiektów jądrowych przed sabotażem oraz ograniczenie lub minimalizację radiologicznych skutków sabotażu. Materiały jądrowe chronione są także podczas transportu. W każdym kraju istnieje organ państwowy odpowiedzialny za nadzorowanie systemu ochrony fizycznej – w Polsce rolę takiego organu pełni Prezes Państwowej Agencji Atomistyki.

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej wydała specjalny dokument (IAEA INFCIRC/225/Rev.4), aktualizowany co kilka lat, w którym zawarto zalecenia dotyczące celów, środków i metod ochrony fizycznej. Dokument ten jest sprecyzowaniem i uszczegółowieniem postanowień zawartych w wyżej wspomnianej Konwencji.

Wymogi międzynarodowe mają odbicie w krajowych przepisach prawnych – w Polsce jest to Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie ochrony fizycznej materiałów jądrowych i obiektów jądrowych (Dz. U. Nr 207, poz. 1295).

Założenia systemu ochrony fizycznej

System ochrony materiałów i obiektów jądrowych jest połączeniem elementów administracyjnych, technicznych i różnego rodzaju zapór fizycznych. System ten stanowi zespół wielu wzajemnie ściśle powiązanych elementów:

• procedur określających działanie ludzi-personelu
• sposobów użycia sprzętu
• planu rozmieszczenia zapór w przewidywanych wrażliwych miejscach obiektu itp

W analizach zagrożenia sabotażowego zwraca się szczególną uwagę na:

• zabezpieczenia reaktorów energetycznych i doświadczalnych z uwzględnieniem możliwości ataku na ich wrażliwe elementy głównie zabezpieczenia fizyczne budynku reaktora, obiegów systemu chłodzenia, basenów wypalonego paliwa oraz na zabezpieczenia przed możliwością sabotażu wewnętrznego np. opanowanie sterowni reaktora – w tym celu projektuje się nowe obiekty jądrowe (i odpowiednio modernizuje starsze) w taki sposób aby maksymalnie utrudnić potencjalnym zamachowcom dostęp do wrażliwych części obiektów
• możliwość spowodowania katastrofy lotniczej poprzez bezpośrednie uderzenie w budynek reaktora i uszkodzenie jego wrażliwych elementów.

Zadania systemu dotyczące potencjalnego zagrożenia sabotażem:

• powstrzymywanie ewentualnych zamachowców przed próbami sabotażu od wewnątrz poprzez wprowadzenie zapór fizycznych utrudniających dostęp do obiektu jądrowego
• wykrywanie nieuprawnionych działań polegające na wprowadzeniu kompleksowego systemu czujników, straży obiektowej, procedur dostępu do materiału jądrowego
• oszacowanie ewentualnego zagrożenia polegające na oszacowaniu możliwości uwolnienia materiałów jądrowych w wyniku np. zniszczenia obiektu, użycia zdobytego materiału w innym rejonie, ewentualne skażenia i ich usuwanie
• wprowadzenie barier opóźniających dostęp do materiałów jądrowych (płoty, kodowane zamki, ściany, zabezpieczenia otworów w budynkach –wentylacyjnych okiennych, dachowych.)

 

Fot. 1. Tablica umieszczona przy jednej z kanadyjskich elektrowni jądrowych, informująca że obiekt jest strzeżony przez uzbrojone służby ochrony.

Sabotaż

Działaniem sabotażowym jest każde świadome działanie prowadzące do kradzieży, wykorzystania, usunięcia lub rozproszenia materiałów jądrowych mogące spowodować śmierć, obrażenia ludzi lub szkody w odniesieniu do własności środowiska jak również działanie wymierzone przeciwko obiektowi jądrowemu lub jego funkcjonowaniu wywołując uwalnianie substancji radioaktywnych i powodując narażenie na promieniowanie osób lub skażenie środowiska.

Atak sabotażowy na obiekt jądrowy może spowodować przede wszystkim narażenie personelu ludności i środowiska na zagrożenie radioaktywne. Oczywiście zależy ono od rodzaju materiału jądrowego, jego ilości, a w szczególności ilości materiałów rozszczepialnych, budowy obiektu jądrowego i przewidywanych działań ochronnych.

Strażnik w jednej z amerykańskich elektrowni jądrowych, czekający na gorące powitanie nieproszonych gości. Broń, w którą jest wyposażony to karabin AR-15. Strażnicy są doskonale wyszkoleni i wyposażeni, wielu z nich to byli żołnierze jednostek specjalnych i weterani wojen. (fot. NRC)

Przy stosowanej ścisłej kontroli personelu i osób wizytujących (przede wszystkim zatrudnionych w strefie najbardziej wrażliwej) mających bezpośredni dostęp do materiałów jądrowych, przez wielokrotne i wielostopniowe sprawdzanie tożsamości (karty mikroprocesorowe, odciski palców i dłoni, potwierdzenie przez kamery obserwacyjno – rejestrujące) wprowadzenie zamachowca z zewnątrz wydaje się mało prawdopodobne. Mimo to taki wypadek zdarzył się w 2007 r. w Afryce Południowej w ośrodku jądrowym w miejsowości Pelindaba, w którym przechowywany był wzbogacony uran z czasów gdy próbowano zbudować broń jądrową. Zamachowcom udało się dotrzeć, najprawdopodobniej przy pomocy kogoś z personelu do sterowni obiektu. Sytuacja została szybko opanowana, lecz wykazało to niedoskonałość zabezpieczeń tego obiektu i potwierdziło realność podobnego zamachu.

Ataki terrorystyczne w Nowym Jorku wykazały łatwość dokonania zamachu z zewnątrz. Dlatego też coraz częściej wprowadzane są zabezpieczenia uwzględniające możliwość dokonania takiego zamachu np. poprzez zniszczenie zapór fizycznych przez użycie pojazdów opancerzonych, wypełnionych materiałami wybuchowymi lub podobnego ataku z powietrza, ewentualnie, jak w Japonii, ataku z morza, ze względu na rozmieszczenie obiektów jądrowych na brzegu. W tym ostatnim przypadku organizowane są specjalne patrole morskie.

Środki ochrony fizycznej – przykłady konkretnych zabezpieczeń

Wyniki analiz wykazały, że (mimo iż od początku projektowania takich obiektów uwzględniano szereg czynników powodujących możliwość wystąpienia awarii jądrowej) obiekty starszego typu, budowane głównie w krajach korzystających z technologii radzieckich, oraz pierwsze dawniej, budowane reaktory energetyczne, w krajach zachodnich, których konstrukcja uległa naturalnej degradacji nie są całkowicie odporne na tego typu ataki. Wymagają one pilnej modernizacji podobnie jak i obiekty usytuowane w pobliżu lotnisk. W Stanach Zjednoczonych wprowadzono wokół reaktora obowiązkową strefę bezpieczeństwa o promieniu 10 mil.

Rys. 1. Strefy ochronne wokół elektrowni jądrowej (grafika pochodzi ze strony Nuclear Energy Institute http://www.nei.org/)

Jeżeli zniszczenia spowodowane atakiem ograniczają się do jednej funkcji lub jednego elementu reaktora np. awaria systemu chłodzenia obiegu pierwotnego, odcięcie zasilania zewnętrznego to niewielkie działania korekcyjne znacznie zminimalizują skutki zamachu. Jednakże uszkodzenie kilku elementów komplikuje sytuację.

Zasadniczą rolę w ograniczaniu skutków ewentualnego zamachu terrorystycznego na obiekt jądrowy z reaktorem (elektrownie, ośrodki badawcze) zarówno ataku z zewnątrz jak i przypadku sabotażu wewnątrz ma konstrukcja budynku reaktora.

Nowe budynki w którym umieszczony jest rdzeń reaktora stanowią konstrukcję składającą się z podwójnych( prawie metrowych ścian) wykonanych ze zbrojonego, wzmocnionego betonu (między ścianami jest wolna przestrzeń o szerokości około 2 m ,stale monitorowana) i są dodatkowo wzmocnione kilkucentymetrową ścianą stalową. Konstrukcja tej ściany przypomina konstrukcję okrętu. Wewnątrz tego budynku w stalowej i również kilku metrowej zbrojonej betonowej obudowie umieszczony jest rdzeń. Przeprowadzone symulacje wykazały że do zniszczenia takiej konstrukcji z zewnątrz potrzebny by był znaczny wybuch jądrowy. Taka konstrukcja budynku wytrzymuje silne trzęsienia ziemi i burze huraganowe (elektrownia Three Mile Island w St. Zjednoczonych wytrzymała 6,7 w skali Richtera i wiatry huraganowe 200 mil/h).

Rys. 2. Obudowa bezpieczeństwa reaktora EPR jest zaprojektowana tak, by wytrzymać uderzenie największego samolotu pasażerskiego z pełnymi zbiornikami paliwa.

Zobacz również: Testy zderzeniowe przeprowadzane w USA

Budynek reaktora stanowi jeden z najbardziej wrażliwych elementów elektrowni jądrowej (lub ośrodka badawczego) ponieważ znajdują się w nim wszystkie istotne elementy konieczne do niezawodnej pracy systemy: systemy mechanicznego sterowania układami wygaszania reaktora, sterowania układami chłodzenia, awaryjnymi kilkustopniowymi systemami automatycznego wygaszania i chłodzenia, detektorami promieniowania, detektorami chemicznymi określającymi rodzaj i ilość uwalnianych substancji radioaktywnych i itp.

Tablica ostrzegawcza na ogrodzeniu jednej z amerykańskich elektrowni jądrowych (fot. NCBJ)

Dążąc do opracowania możliwie najlepszej konstrukcji budynku w którym umieszczano by reaktor przeprowadzono rozległe analizy dotychczasowych i przewidywanych awarii reaktorów jądrowych. Do najbardziej rozległych należą analizy przeprowadzone przez Nuclear Regulatory Commission (NRC opublikowane w dokumencie NUREG-0956 USA). Z analizy zabranych danych obejmującej 16 znanych awarii jądrowych wynika, że niezwykle groźnym skutkiem awarii jest utrata możliwości chłodzenia reaktora, brak zasilania sieciowego, pęknięcia rur systemu chłodzenia, awaria systemu chłodzenia awaryjnego, niedostępność wnętrza budynku reaktora. Mimo zebrania dużej ilości informacji o awariach i opracowaniu wielu symulacji komputerowych istnieje jeszcze bardzo dużo niewiadomych czynników nie pozwalających dokładnie przewidzieć przebieg i zasięg awarii.

W przedstawionej, w dokumencie, końcowej analizie obudowy ustalono, że najgroźniejszym z punktu widzenie zdrowia człowieka jest wydzielanie się radioaktywnego jodu J-131, które może nastąpić (nawet w czasie normalnej pracy reaktora) w wyniku np. rozszczelnienia się prętów paliwowych (awaria) wchodzących w skład zestawów paliwowych. Oczywiście rozszczelnienie prętów powoduje uwolnienie również innych substancji promieniotwórczych. Pręty paliwowe stanowią zwartą szczelną konstrukcję rurek cyrkonowych w których znajduje się materiał jądrowy ulegający przemianom w trakcie pracy reaktora.

Zasadniczym elementem zapewniającym bezpieczną pracę reaktora jest odprowadzanie z jego wnętrza ciepła, powstającego w wyniku reakcji jądrowych zachodzących w rdzeniu. Brak chłodzenia może spowodować rozpuszczenie rdzenia i trudno przewidywalne reakcje z obudową betonową jak również uwolnienie ogromnej ilości gazów promieniotwórczych i toksycznych. Dlatego też oprócz systemu chłodzenia wykorzystywanego bezpośrednio do wytwarzania energii elektrycznej, w budynku reaktora umieszczane są systemy awaryjnego odprowadzania ciepła i wyłączania reaktora.

Rys. 3. Przekrój obudowy bezpieczeństwa reaktora EPR

Konstrukcja budynku reaktora powinna wytrzymywać wysoką temperaturę i wysokie ciśnienie uwolnionych gazów, aerozoli przez kilka godzin, dni a nawet tygodni , tak by można było usuwać stopniowo skutki awarii. Przewidywana jest również możliwość wieloletniego wyłączeni budynku z użytkowania przy zapewnieniu jego chłodzenia. Przykładem zwiększenia bezpieczeństwa przez zastosowanie odpowiedniej konstrukcji budynku reaktora może być porównanie awarii w elektrowni Three Mile Island w 1979 r. i awarii w elektrowni w Czarnobylu w 1986 r. Obie były wynikiem błędu operatora i wad projektu. Utrata chłodziwa w elektrowni Three Mile Island spowodowała rozpuszczenie rdzenia ale nie było pożaru i eksplozji, a budynek reaktora uniemożliwił wydostanie się substancji radioaktywnych do atmosfery. W Czarnobylu reaktor nie był umieszczony w budynku o wzmocnionej konstrukcji wybuch wodoru i moderatora grafitowego spowodował pożar i wyparowania do atmosfery znacznej części rdzenia powodując silne skażenia okolicy rozprzestrzeniając się praktycznie na cały świat. Zatem by atak terrorystyczny był skuteczny należałoby spowodować awarię urządzeń wewnątrz budynku reaktora i poważnie uszkodzić sam budynek.

Przykłady zabezpieczeń stosowanych w elektrowniach jądrowych:

• kompleksowy system czujników
• straż obiektowa
• procedury dostępu do materiału jądrowego
• płoty
• kodowane zamki
• ściany
• zabezpieczenia otworów w budynkach – wentylacyjnych okiennych, dachowych
• karty mikroprocesorowe
• odciski palców i dłoni
• kamery obserwacyjno – rejestrujące
• wiele innych, specyficznych dla danego obiektu, o których informacje nie są dostępne dla ludzi z zewnątrz.

Systemy ochrony fizycznej obiektów i materiałów jądrowych w nich przechowywanych są opracowywane indywidualnie dla każdego obiektu. Za jego opracowanie wprowadzenie i poprawne funkcjonowanie odpowiedzialne są władze państwowe w ramach swojego prawa krajowego zgodne z prawem międzynarodowym. W każdym państwie mogą obowiązywać różne rozwiązania techniczne, prawne, organizacyjne ale pomiędzy państwami powinna być wzajemna wszechstronna współpraca.

Fot. 2. Niektóre środki ochrony fizycznej w Elektrowni Jądrowej Temelin w Czechach - ogrodzenie z drutem kolczastym, kamery i oczywiście gruba żelbetonowa obudowa bezpieczeństwa budynku reaktora (fot. Vadim Mouchkin/IAEA, www.iaea.org).

Powoduje to konieczność umiędzynarodowienia problemu ochrony fizycznej, co jest szczególnie wyraźnie widoczne w sytuacji gdy efektywność systemu ochrony w jednym państwie jest uzależniona od działań innego państwa np. w sytuacji konieczności transportu materiałów jądrowych przez wspólną granicę lub przy transporcie tranzytowym. Państwo powinno zagwarantować ochronę materiałów jądrowych podczas ich międzynarodowego transportu na jego terytorium lub na pokładzie statku lub samolotu podlegającemu jego jurysdykcji .System ochrony materiałów jądrowych jest połączeniem elementów administracyjnych, technicznych i różnego rodzaju zapór fizycznych. Zalecenia zawarte w dokumencie MAEA INFCIRC/255/Rew.4 zobowiązują państwa do współpracy, wzajemnych konsultacji, wymiany informacji o sposobach ochrony fizycznej, stosowanych technikach oraz o sposobach odzyskiwania utraconego materiału jądrowego.

Przy opracowywaniu zaleceń dla systemu ochrony obiektów jądrowych należy uwzględnić stopień atrakcyjności formy – postaci materiału jądrowego dla potencjalnych zamachów terrorystycznych oraz naturalne właściwości materiału uniemożliwiające sabotaż lub kradzież.

Dlatego też wymagania dotyczące fizycznej ochrony obiektów jądrowych muszą przede wszystkim uwzględniać rodzaj (kategorię) materiału jądrowego w obiektach, jego lokalizację (tzn. czy jest on aktualnie używany, magazynowany, transportowany), jak i zabezpieczenie dróg transportu materiału. System zabezpieczeń fizycznych powinien stanowić kombinację:

• urządzeń stanowiących rozbudowane systemy jądrowej aparatury kontrolnej, systemów obserwacji obiektu, zamykania zagrożonych lub atakowanych stref obiektu, systemów alarmowych,
• zespołu procedur - włączając w to organizację i obowiązki służb ochraniających obiekt, plany obiektu uwzględniające przeprowadzenie natychmiastowej akcji obronnej, obowiązkowych ćwiczeń treningowych oraz
• działań usuwających skutki zamachu, np. usuwanie przeszkód uniemożliwiających dotarcie do zagrożonej strefy, naprawa uszkodzeń i uruchomienie systemów kontrolnych, usuwanie skażeń radioaktywnych.

Jak już wspomniano system ochrony fizycznej jest opracowywany indywidualnie dla każdego obiektu, i wymaga szczególnej dokładności dla tych obiektów, które mogą być bardziej narażone na zamachy ze względu na atrakcyjność materiału jądrowego dla celów terrorystycznych. Powinien om być również okresowo kontrolowany, modernizowany i modyfikowany w zależności od zmian kategorii chronionego materiału.

Fot. 3-4. Skaner dłoni połączony z mechanizmem sterującym metalową bramką. Przejść przez tą bramkę mogą jedynie pracownicy zarejestrowani w systemie. Przykład środka ochrony fizycznej w Elektrowni Jądrowej Temelin w Czechach (fot. Vadim Mouchkin/IAEA, www.iaea.org)

 

Międzynarodowy transport materiału jądrowego wymaga spełnienia wszystkich uzgodnionych procedur dotyczących zabezpieczeń fizycznych zawartych w dokumencie INFCIRC/274. Państwo eksportujące materiał jądrowy musi wydać specjalne oświadczenie o legalności pochodzenia materiału.

Państwo eksportujące odpowiada w pełni za bezpieczeństwo materiału aż do chwili przekroczenia granicy. Informacje o transporcie powinny być niejawne.

Dla celów ochrony fizycznej materiałów jądrowych wprowadzono jego kategoryzację różnicując poziom zabezpieczeń.

Materiał	Postać	Kategoria I	Kategoria II	Kategoria IIIc
1. Plutona	Nienapromieniowanyb materiał jądrowy	2 kg lub więcej	Mniej niż 2 kg, ale więcej niż 500 g	500 g lub mniej, ale więcej niż 15 g
2. Uran-235	Nienapromieniowanyb materiał jądrowy	5 kg lub więcej		1 kg lub mniej, ale więcej niż 15 g
	- Uran wzbogacony do 20% w U-235 lub więcej		Mniej niż 5 kg, ale więcej niż 1 kg	Mniej niż 10 kg, ale więcej niż 1 kg
	- Uran wzbogacony do 10% w U-235, ale mniej niż 20 %		10 kg lub więcej	10 kg lub więcej
	- Uran wzbogacony powyżej stanu naturalnego, ale mniej niż 10 % U-235
3. Uran-233	Nienapromieniowanyb	2 kg lub więcej	Mniej niż 2 kg, ale więcej niż 500 g	500 g lub mniej, ale więcej niż 15 g
4. Paliwo napromieniowane			Zubożony lub naturalny uran, tor lub nisko wzbogacone paliwo (mniej niż 10 % składnika rozszczepialnego)d,e

a - każda postać Plutonu za wyjątkiem plutonu o koncentracji izotopu Pu238 przewyższającej 80%

b – nienapromieniowany materiał jądrowy nie użyty lub użyty w reaktorze ale o poziomie promieniowana równym lub mniejszym niż 1Gy/h (100rad/h)

c - materiał jądrowy tej kategorii może być chroniony tak jak wszystkie inne materiały radioaktywne

d - zalecany poziom ochrony może być zmieniony przez państwo po dokonaniu analizy zagrożenia

e – Inne paliwa, które w pierwotnej postaci przed napromieniowaniem zaliczane były do kategorii I lub II mogą być przesunięte do kategorii niższej gdy poziom promieniowania przekracza 1Gy/g na nieosłonięty metr [4,5,6,9,11]

 

Powyższa kategoryzacja ma na celu ułatwienie wyboru obiektów wykorzystujących materiały jądrowe do szczególnej ochrony i wynika z potencjalnej atrakcyjności używanych w nich materiałów dla celów terrorystycznych.

W celu bardziej racjonalnego wykorzystania systemu zabezpieczeń fizycznych materiały jądrowe mogą być przesuwane do innych kategorii jeżeli zachodzące w nich zmiany powodują np. zmiany poziomu promieniowania, składu izotopowego, postaci (metalicznej, związku chemicznego, roztworu, mieszaniny). Różne kategorie materiałów są przechowywane w obszarach wymagające różnych stopni ochrony i nie ma potrzeby stosowania wszędzie jednakowych standardów.

Dostęp do obszarów chronionych powinien być ograniczony tylko dla wybranego i sprawdzonego personelu. Systemy ochrony powinny posiadać również mechanizmy uwzględniające ochronę materiału jądrowego w przypadku sytuacji awaryjnych np. pożarów, trzęsień ziemi, powodzi, huraganów.

Zalecenia dla systemu ochrony materiałów kategorii I

Zalecenia te odnoszą się przede wszystkim do jądrowych zakładów przemysłowych np. zakładów przerobu paliwa, zakładów produkcji zestawów paliwowych, reaktorów energetycznych.

Materiał jądrowy kategorii I, ze względu na łatwość szybkiego wykorzystania go do budowy jądrowych urządzeń wybuchowych musi podlegać szczególnej ochronie.

Fot. 5. Niektóre środki ochrony fizycznej w EJ Forsmark w Szwecji - ogrodzenie z drutem kolczastym i kamery (fot. Hans Blomberg, www.vattenfall.com)

Dlatego też może być on tylko używany i przechowywany w specjalnie wydzielonym obszarze całego chronionego obiektu jądrowego np. w budynku, którego konstrukcja (ściany, podłogi, sufity) utrudni, ich zburzenie. Budynek powinien być również otoczony specjalnym ogrodzeniem oświetlanym w nocy. Obszar wokół budynku jak również jego pomieszczenia muszą znajdować się pod stałą obserwacją urządzeń obserwacyjno – rejestrujących kontrolowanych jednocześnie i ciągle przez dwie osoby. Podobnie powinny być obserwowane wszystkie pomieszczenia wewnętrzne w których używane są materiały jądrowe, a nawet obszary niewykorzystywane bezpośrednio do pracy z materiałami jądrowymi np. przestrzeń między ścianami budynku reaktora. Wszystkie systemy alarmowe muszą być wyposażone w niezależne zasilanie awaryjne. Ilość wejść do chronionego obszaru musi być ograniczona do niezbędnego minimum. Zwykle jest jedno wejście i dodatkowo jedno wyjście ewakuacyjne na wypadek awarii.

Dostęp do materiałów jądrowych w wydzielonym obszarze powinien być ograniczony do szczególnie zaufanego personelu. Ekipy wizytujące, przeprowadzające konserwację, naprawy i inne osoby przebywające chwilowo na terenie tego obszaru muszą być eskortowane przez odpowiednio szkolony personel. Obowiązkowe szkolenia i ćwiczenia treningowe personelu są przeprowadzane minimum raz do roku. Wszystkie osoby na terenie strzeżonego obiektu w szczególności w obszarze wydzielonym muszą posiadać identyfikatory. W pewnych obszarach obowiązkowy jest specjalnie oznakowany ubiór ochronny. Przejście z jednej strefy do drugiej jest kontrolowane .Wejście na ten teren możliwe jest jedynie dla osób posiadających specjalną autoryzację (strefową tj do każdego fragmentu zamkniętego obszaru wymagane jest indywidualne zezwolenie). Wszelkie wejścia i wyjścia są monitorowane rejestrowane przez systemy identyfikacji osób (w bardziej zaawansowanych systemach przez komputerową identyfikację odcisków palców czy rysów twarzy) oraz kontroli wnoszonych i wynoszonych przedmiotów przy użyciu np. detektorów metali, detektorów promieniowania.

W wydzielonym rejonie zamkniętym mogą być używane tylko pojazdy do niego należące bez prawa jego opuszczania. Pojazdy wjeżdżające lub opuszczające obszar chroniony muszą być każdorazowo kontrolowane.

Rys. 4. Bramka do wykrywania skażeń promieniotwórczych stosowana w kanadyjskich elektrowniach jądrowych. Urządzenie pomaga przy wykrywaniu ewentualnych prób wniesienia bądź wyniesienia materiałów jądrowych i substancji promieniotwórczych. Instaluje się również bramki do wykrywania metalu a także szkoli się psy do wykrywania materiałów wybuchowych.

Wszelkie przesunięcia materiału jądrowego muszą być również obserwowane i rejestrowane przez zestawy przyrządów nie tylko obserwacyjnych ale i również przez detektory promieniowania, detektory ruchu oraz operatora zapisującego poszczególne fazy prowadzonych prac. Materiał jądrowy musi być magazynowany w obszarze wydzielonym. Przy przenoszeniu materiału z jednego budynku obiektu w tym obszarze do drugiego obowiązują te same zalecenia jak przy transporcie międzynarodowym. Szczególnie chronionymi pomieszczeniami wewnątrz budynku są magazyny materiałów jądrowych do których dostęp jest dodatkowo utrudniony i kontrolowany przez patrole.

Drogi dojazdowe, zwykle ograniczone do głównej i awaryjnej, a szczególnie awaryjna z zasady rzadko używana, muszą być chronione zespołem zapór fizycznych jak i stale monitorowana.

Na terenie całego wydzielonego obszaru muszą być rozmieszczone detektory promieniowania, detektory ruchu i inne detektory uruchamiające centralny system alarmowy obiektu. Alarmy powinny być dźwiękowe i świetlne przy czym kolor oraz natężenie dźwięku powinny informować o stopniu i rodzaju zagrożenia. Ochrona obiektu jest 24 godzinna, a służba ochrony powinna być uzbrojona i przygotowana do szybkiej interwencji. Personel obiektu jest zobowiązany do ścisłej współpracy ze strażą obiektu, zgodnie z opracowanymi procedurami, których znajomość przez personel jest obowiązkowa.

 

Ogrodzenie z drutem kolczastym wokół EJ Temelin (fot. Michał Walica)	Brama wjazdowa do EJ Temelin (fot. Michał Walica)

 

Wszelka łączność pomiędzy służbami ochronnymi obiektu musi być dublowana.

Działanie całości systemu musi być kontrolowane minimum raz w roku.

Zalecenia dla systemu ochrony materiałów kategorii II

Zasadnicza różnica pomiędzy zaleceniami systemu ochrony dla kategorii I a zaleceniami dla kategorii II polega na tym, że na terenie obiektu jądrowego nie ma specjalnego wydzielonego obszaru składowania i używania materiału jądrowego kategorii II.

Materiał jądrowy kategorii II może znajdować się, być używany i przechowywany na obszarze całego chronionego obiektu jądrowego. Dostęp do obiektu powinien być ograniczony do niezbędnego minimum i tylko dla osób posiadających odpowiednie uprawnienia. Wszystkie osoby, ekipy remontowe, budowlane, przebywające chwilowo na terenie obiektu muszą być eskortowane.

Personel obiektu musi być informowany o wszelkich zmianach systemu a szkolenia o bezpieczeństwie muszą odbywać się raz do roku.

Podobnie jak w obszarze wydzielonym dla materiału kategorii I wszelkie wnoszone i wynoszone przedmioty jak również pojazdy opuszczające teren i wpuszczane na teren muszą być kontrolowane.

Fot. 6. Kontrola pojazdów wjeżdżających i opuszczających teren obiektu w Elektrowni Jądrowej Temelin w Czechach (fot. Vadim Mouchkin/IAEA, www.iaea.org)

Za bezpieczeństwo transportu materiału wewnątrz obiektu odpowiedzialne są jego służby wewnętrzne tzn. nie jest konieczne spełnienie wszystkich międzynarodowych warunków transportu. Wymagana jest rejestracja i obserwacja oraz zabezpieczenia fizyczne uniemożliwiające jego kradzież. Transport musi być wykonywany przez odpowiednio przygotowany personel. Mogą być również stosowane elektroniczne systemy obserwacyjno – rejestrujące.

Obszar chroniony obiektu musi być otoczony ogrodzeniem obserwowanym, również w nocy. Zewnętrzne ściany budynków obiektu posiadające wzmocnioną konstrukcję można również traktować jako rodzaj ogrodzenia. Wszelkie ogrodzenia muszą być wyposażone w detektory ruchu lub inne detektory sygnalizujące włamanie i uruchamiające centralny system alarmowy.

Systemy obserwacyjne muszą pracować w sposób ciągły i być stale kontrolowane przez dwuosobowy zespół.

Zalecenia dla systemu ochrony materiałów kategorii III

Ze względu na niski poziom promieniowania i niewielką ilość materiału jądrowego zalecenia dla systemu ochrony materiałów jądrowych kategorii III są najłagodniejsze. Odnoszą się głównie do ośrodków badawczych nie posiadających reaktorów doświadczalnych. Materiały te są najmniej atrakcyjne dla celów terrorystycznych.

Fot. 7. Ogrodzenie z drutem kolczastym wokół Elektrowni Jądrowej Temelin w Czechach. Widoczna tablica informująca, że obiekt jest pilnie strzeżony a wstęp zabroniony (fot. Vadim Mouchkin/IAEA, www.iaea.org).

Materiał jądrowy III kategorii może być używany i magazynowany w obszarze do którego dostęp jest ograniczony i kontrolowany. Przenoszenie materiału powinno być przeprowadzane z zachowaniem środków ostrożności wymaganych dla materiałów promieniotwórczych z uwzględnieniem ich ochrony fizycznej. Oczywiście powinna być prowadzona ewidencja materiałów oraz przygotowane procedury na wypadek kradzieży lub lokalnych skażeń terenu. Za bezpieczeństwo materiałów jądrowych kategorii III odpowiada służba ochrony obiektu.

Przewidywanie ataków terrorystycznych

Przewidując możliwe ataki terrorystyczne (nie tylko sabotaż ale również kradzież materiału jądrowego) specjaliści uwzględniają następujące czynniki:

• atrakcyjność obiektu
• możliwość przeprowadzenia zamachu (ataku na obiekt, sabotaż)
• możliwość wykorzystania zdobytego materiału jądrowego (dostępność technologii, organizacja, finanse).

Ponadto prowadzona jest międzynarodowa wymiana informacji o organizacjach terrorystycznych i nielegalnym obrocie materiałami jądrowymi. Szeroko wykorzystuje się symulacje komputerowe.