Artykuły

Organizacje międzyrządowe

MAEA (Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, ang. International Atomic Energy Agency, IAEA) – organizacja międzynarodowa o charakterze międzyrządowym wchodząca w skład systemu Narodów Zjednoczonych, posiadającą status organizacji wyspecjalizowanej. Zgodnie z art.II Statutu główny cel organizacji to: promowanie wykorzystania energii atomowej dla pokoju, zdrowia i dobrobytu ludzkości oraz pilnowanie, by wszelka działalność prowadzona przy współpracy z MAEA była prowadzona wyłącznie w celach pokojowych. Cel ten został uszczegółowiony w art. III stanowiącym o funkcjach. Wymienione zostały takie funkcje jak:

• prowadzenie badań naukowych (samodzielnie i we współpracy z państwami-członkami oraz innymi organizacjami międzynarodowymi, zwłaszcza należącymi do systemu Narodów Zjednoczonych),
• udostępnianie wszelkich materiałów niezbędnych do badań, włącznie ze źródłami promieniotwórczymi i materiałami jądrowymi (w tym materiałami rozszczepialnymi) członkom organizacji,
• wspomaganie wymiany informacji naukowej i technicznej, szkolenie i wymiana ekspertów,
• prowadzenie specjalnego systemu zabezpieczeń (safeguards) niedopuszczającego do wykorzystania energii atomowej do celów wojskowych,
• utworzenie i utrzymywanie infrastruktury badawczo-rozwojowej (laboratoria – obecnie w Seibersdorfie i Monako; magazyny, urządzenia etc.) mogącej wspierać działania Agencji
• opracowywanie, przyjmowanie i promowanie (w razie potrzeby we współpracy z innymi organizacjami systemu NZ) standardów bezpieczeństwa dla zapewnienia ochrony i zmniejszenia zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i własności materialnej przed promieniowaniem jonizującym.

Siedziba organizacji znajduje się w Wiedniu. Organizacja założona w roku 1957, Polska jest jej członkiem-założycielem.

MAEA jest wykonawcą postanowień zawartych w NPT (Non-Proliferation Treaty, pol. Układ o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej), poprzez utrzymywanie systemu zabezpieczeń (safeguards) w państwach, które podpisały traktat NPT.

NEA/OECD (Nuclear Energy Agency/Organization of Economic Co-operation and Development, pol. Agencja Energii Jądrowej przy Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) - organizacja międzynarodowa o charakterze międzyrządowym wchodząca w struktury OECD. Organizacja powstała w 1961 r., ma siedzibę w Paryżu. Polska rozpoczęła procedurę przystępowania do NEA w 2010 r.

EURATOM (Europejska Wspólnota Energii Atomowej, ang. European Atomic Energy Community, EAEC) – jedna z dwóch Wspólnot Europejskich, powołana na mocy traktatów rzymskich w 1957 r. (stąd niekiedy stosuje się nazwę Traktat Euratom lub Traktat o Euratomie), obecnie część I filaru Unii Europejskiej.

Głównym celem EURATOM-u jest podniesienie poziomu życia w państwach członkowskich poprzez rozwój energetyki jądrowej. Ma to nastąpić dzięki stworzeniu dogodnych warunków współpracy państw-sygnatariuszy na polu energii atomowej. Cele szczegółowe współpracy to:

• stworzenie mechanizmów zapewniających dostęp do rud uranu i paliwa jądrowego (w tym celu utworzono Agencję Dostaw Euratomu – Euratom Supply Agency) z powierzeniem Wspólnocie prawa własności specjalnych materiałów rozszczepialnych
• wspomaganie za pomocą różnych środków budowy energetyki jądrowej i niezbędnych dla jej rozwoju instalacji cyklu paliwowego
• wprowadzenie jednolitych standardów dotyczących ochrony pracowników i ludności przed negatywnymi skutkami wykorzystania energii atomowej (czyli standardy bezpieczeństwa jądrowego i standardy ochrony radiologicznej)
• wprowadzenie w dziedzinie jądrowej zasad wspólnego rynku i szerokiej współpracy międzynarodowej w celu zapewnienia odpowiednio szerokiego dostępu do wyspecjalizowanych materiałów, urządzeń i technologii
• promocja badań w dziedzinie energii atomowej

Co istotne, Euratom odpowiada także za kontrolę i nadzór nad materiałami jądrowymi, by nie mogły one zostać wykorzystane do celów wojskowych (budowa broni jądrowej lub radiologicznej). Jest to system zabezpieczeń (ang. safeguards) podobny do systemu stosowanego przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (która nota bene powstała w tym samym roku, co Euratom). Na system ten składają się: bilansowanie materiału jądrowego, inspekcje w obiektach jądrowych i instalowanie różnego rodzaju urządzeń monitorujących działalność w tych obiektach.

Polska jest członkiem EURATOM-u od chwili przystąpienia do Unii Europejskiej, tj. od 2004 r.

GIF (Generation IV Forum) – organizacja międzyrządowa utworzona z inicjatywy Stanów Zjednoczonych w 2001 r., której celem jest współpraca międzynarodowa w opracowaniu i wdrożeniu na skalę przemysłową 6 wybranych konstrukcji reaktorów IV generacji do roku 2030.

GNEP (Globar Nuclear Energy Partnership, pol. Globalne Partnerstwo w zakresie Energii Jądrowej), od czerwca 2010 zmiana nazwy na IFNEC (International Framework for Nuclear Energy Cooperation) – organizacja międzyrządowa utworzona w 2006 r. z inicjatywy Stanów Zjednoczonych, której celem jest opracowanie w pełni zamkniętego cyklu paliwowego. Badania prowadzone pod auspicjami GNEP koncentrują się na nowatorskich metodach przerobu wypalonego paliwa, umożliwiającymi oddzielanie transuranowców, oraz reaktorach na neutronach prędkich, które będą mogły „dopalać” pozostałości po przerobie paliwa. Polska przystąpiła do organizacji w 2007 r.

Organizacje przemysłowe pozarządowe

WNA (Word Nuclear Association, pol. Światowe Stowarzyszenie Nuklearne) – globalna organizacja zrzeszająca ok. 180 największych światowych firm i instytucji działających w sektorze jądrowym – od właścicieli kopalń uranu, eksploatatorów elektrowni jądrowych, czy firmy zajmujące się gospodarką odpadami promieniotwórczymi i likwidacją starych obiektów jądrowych aż po firmy ubezpieczeniowe, prawnicze, konsultingowe oraz instytuty badawczo-rozwojowe. WNA reprezentuje globalne interesy przemysłu jądrowego na forum organizacji międzynarodowych, np. MAEA. Organizacja prowadzi największy na świecie internetowy serwis informacyjny specjalizujący się w tematyce energii jądrowej – Word Nuclear News. Siedzibą organizacji jest Londyn. Powstała w 2001 r. na bazie innej organizacji – Uranium Institute założonej w 1975 r.

WINS (World Institute for Nuclear Security) – międzynarodowa organizacja skupiająca zarówno sektor prywatny jak i państwowy, utworzona w 2008 r. Jej celem jest minimalizowanie zagrożenia aktami sabotażu i terroryzmu wobec obiektów jądrowych oraz minimalizowanie zagrożenia kradzieży materiałów jądrowych. Skupia organizacje odpowiedzialne za ochronę fizyczną obiektów jądrowych z całego świata. Powstała jako reakcja na ataki terrorystyczne w USA w 2001 r. Metody działania wzorowane są na metodach stosowanych przez WANO, stąd WINS uchodzi za organizację siostrzaną wobec WANO (WANO zajmuje się bezpieczeństwem jądrowym, a WINS ochroną fizyczną). Organizację utworzono z inicjatywy amerykańskiego Departamentu Energii (Departament of Energy) w porozumieniu z MAEA. Siedzibą organizacji jest Wiedeń.

WANO (World Association of Nuclear Operators, pol. Światowe Stowarzyszenie Eksploatatorów Elektrowni Jądrowych) – globalna organizacja zrzeszająca wszystkie firmy/instytucje eksploatujące elektrownie jądrowe. Organizacja powstała w 1989 r., jako reakcja na niedawną awarię w elektrowni w Czarnobylu (1986 r.). Jej celem jest osiągnięcie przez wszystkie elektrownie jądrowe na świecie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa. Odbywa się to poprzez wymianę informacji, doświadczeń oraz przeprowadzanie wzajemnych kontroli (formalnie są to wizyty mające na celu wymianę doświadczeń, gdyż kontrola w wąskim rozumieniu należy wyłącznie do krajowych dozorów jądrowych, jednak wyniki takiej quasi-inspekcji są zawsze respektowane a kontrolowani stosują się do zaleceń „inspektorów”). Organizacja działa w myśl zasady „bezpieczeństwo jest sprawą wspólną” – w praktyce oznacza to, że eksploatatorzy elektrowni nie zasłaniają się tajemnicą przemysłową a o problemach dyskutuje się otwarcie w ramach WANO (niedopuszczalne są próby „zamiatania problemu pod dywan”, jednocześnie obowiązuje zasada, że w każdym obiekcie zawsze jest coś do poprawienia a bezpieczeństwo nigdy nie osiągnie poziomu absolutnego i ostatecznego). Główną siedzibą organizacji jest Londyn, jednak regionalne oddziały mają swoje siedziby również w Moskwie, Atlancie, Paryżu i Tokio. Polska jest członkiem założycielem organizacji (pomimo likwidacji programu jądrowego w 1990 r. pozwolono Polsce zatrzymać członkostwo).

FORATOM (Europejskie Forum Atomowe) - organizacją skupiającą firmy przemysłu jądrowego w Unii Europejskiej i reprezentująca ich interesy na forum instytucji unijnych. Siedziba znajduje się w Brukseli. Organizacja posiada obecnie prawie 800 członków.

Inne

WENRA (Western European Nuclear Regulators' Association, Zrzeszenie Zachodnioeuropejskich Dozorów Jądrowych) – organizacja zrzeszająca dozory jądrowe państw UE eksploatujących elektrownie jądrowe oraz Szwajcarii. Obecnie należą do niej instytucje dozorowe z 17 państw. Organizacja została założona w 1999 r.

GMF (Group of European Municipalities with Nuclear Facilities, pol. Zrzeszenie Europejskich Gmin z Obiektami Jądrowymi) – organizacja pozarządowa skupiająca europejskie gminy posiadające na swoim terenie obiekty jądrowe (kopalnie uranu, elektrownie, składowiska odpadów itd.). Jej cele to m.in. zabieranie głosu w imieniu członków we wszystkich dyskusjach na forum UE dotyczących energetyki jądrowej oraz wzajemna wymiana informacji i doświadczeń pomiędzy gminami w sferze gospodarki i obrony cywilnej.

źródło: Ministerstwo Gospodarki