Artykuły

W UE pracuje obecnie 131 reaktorów o łącznej mocy 122 234 MW_e, których udział w wytwarzaniu energii elektrycznej w 2012 roku wyniósł 27%. Elektrownie jądrowe pracują w połowie (14 z 28) państw UE. Wiele państw buduje lub planuje budowę nowych bloków jądrowych.

Każde państwo członkowskie Unii Europejskiej może samo decydować czy chce rozwijać energetykę jądrową (EJ) – żaden organ UE nie może ani zmusić państwa do jej wdrożenia ani też zakazać.

Obecnie na terenie UE w budowie jest 6 bloków jądrowych, a budowa kolejnych kilkunastu jest przygotowywana.

Bloki w budowie:

1. Finlandia: Olkiluoto-3 (EPR)
2. Francja: Flamanville-3 (EPR)
3. Słowacja: Mochovce-3 (WWER-440/213) (ten sam typ co w Żarnowcu)
4. Słowacja: Mochovce-4 (WWER-440/213) (ten sam typ co w Żarnowcu)
5. Rumunia: Czernawoda-3 (CANDU-6)
6. Rumunia: Czernawoda-4 (CANDU-6)

Ponadto bardzo zaawansowane są przygotowania do budowy bloków:

1. Temelin-3 (złożono oferty w przetargu)
2. Temelin-4 (złożono oferty w przetargu)
3. Hinkley Point C-1 (EPR) w Wielkiej Brytanii (uzyskano zezwolenia dozoru, środowiskowe i budowlane, rozpoczęto prace ziemne)
4. Hinkley Point C-2 (EPR) w Wielkiej Brytanii (j.w.)
5. Olkiluoto-4 w Finlandii (wykonano Ocenę Oddziaływania na Środowisko, złożono oferty w przetargu)
6. Hanhikivi-1 w Finlandii (wybrano dostawcę technologii)

Oprócz tego, procesy inwestycyjne rozpoczęto dla:

1. 7-9 nowych bloków w Wielkiej Brytanii (lokalizacje na terenach obecnie pracujących EJ oraz w Sellafield)
2. 1 kolejnego bloku we Francji (Penly)
3. 1 bloku w Holandii (Borssele)

Planowane są nowe bloki w Czechach, na Słowacji, na Węgrzech, we Francji, w Bułgarii, Rumunii, Słowenii i oczywiście w Polsce.

Polityka UE wobec energetyki jądrowej

Komisja Europejska oficjalnie zachowuje neutralne stanowisko wobec energetyki jądrowej.

W październiku 2007 r. Parlament Europejski poparł rozwój energetyki jądrowej jako niezbędnej dla Unii Europejskiej opcji energetycznej, podkreślając że każdy kraj ma prawo sam decydować o wprowadzeniu energetyki jądrowej, ale skutki jego decyzji będą wpływały na ceny elektryczności w całej Unii (Rezolucja Parlamentu Europejskiego (2007 / 2091 (INI) z 24 października 2007 roku o źródłach energii konwencjonalnej oraz technologiach energetycznych (http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+20071024+ITEMS+DOC+XML+V0//PL#sdocta23)

Po „kryzysie gazowym” w styczniu 2009 r. działający przy KE Komitet Przemysłu zalecił Komisji przygotowanie „mapy drogowej” (tj. planu z wytyczonymi kolejno celami pośrednimi i celem ostatecznym) dla nowych inwestycji w sektorze jądrowym w Europie ( http://www.world-nuclear-news.org/newsarticle.aspx?id=24466).

Stan obecny energetyki jądrowej w UE

W 2012 r. elektrownie jądrowe wytworzyły 27% energii elektrycznej w Unii Europejskiej (836 TWh, dane: Eurostat).

Udział energii elektrycznej z elektrowni jądrowych w państwach UE w 2012 r. (dane: Eurostat)

Polityka państw UE wobec energetyki jądrowej jest różna jednak większość państw (tzn. poza Niemcami i Belgią) planuje utrzymanie działających elektrowni jądrowych lub budowę nowych.

Państwa budujące lub planujące budowę nowych elektrowni jądrowych:

• Bułgaria
• Chorwacja (rozważa budowę pierwszej EJ na własnym terytorium, obecnie posiada 50% udziałów w słoweńskiej EJ Krsko)
• Czechy
• Finlandia
• Francja
• Holandia (elektrownia w Borssele otrzymała zgodę na eksploatację do roku 2034, firmy DELTA i ERH złożyły wnioski o wydanie pozwolenia na budowę nowego bloku w Borssele, w lutym 2011 r. rząd określił warunki budowy nowych bloków, obecnie firmy czekają na reformę rynku energii)
• Litwa, Łotwa, Estonia (wspólna elektrownia, z udziałem Polski)
• Polska
• Rumunia
• Słowacja
• Słowenia
• Szwecja (w latach 90-tych planowano likwidację energetyki jądrowej ale plany zarzucono)
• Węgry
• Wielka Brytania

Warto wspomnieć o państwach rozwijających lub planujących rozwijanie energetyki jądrowej, które nie należą do Unii Europejskiej: Białoruś, Norwegia (rozważa budowę reaktorów na paliwo torowe, ze względu na duże zasoby toru jakimi dysponuje kraj), Rosja, Szwajcaria (po Fukushimie rząd w obawie o wynik kolejnych wyborów podjął decyzję o wstrzymaniu budowy nowych bloków, jednak musi ją potwierdzić parlament i referendum krajowe), Turcja, Ukraina.

Państwa utrzymujące energetykę jądrową ale bez nowych inwestycji:

• Belgia (w 2003 r. parlament uchwalił ustawę zabraniającą budowy nowych reaktorów i skracającą okres eksploatacji obecnie pracujących do 40 lat, co oznacza, że jeśli nie zmieni się polityka energetyczna elektrownie jądrowe zakończą ekeploatację do 2025 r.)
• Hiszpania (w lutym 2011 r. rząd znowelizował Prawo Atomowe, usuwając przepisy ograniczające okres eksploatacji bloków jądrowych do 40 lat, ponadto minister przemysłu, turystyki i handlu oświadczył, że rząd nie zamierza likwidować elektrowni jądrowych i będą one częścią hiszpańskiej eneretyki)

Państwa nie posiadające energetyki jądrowej i nie planujące budowy reaktorów energetycznych:

• Austria (kupuje energię elektryczną z elektrowni jądrowych w Czechach, na Słowacji, w Niemczech i w Szwajcarii)
• Cypr
• Dania (kupuje energię elektryczną z elektrowni jądrowych w Szwecji i Niemczech)
• Grecja (kupuje energię elektryczną z elektrowni jądrowej w Bułgarii)
• Luksemburg (kupuje energię elektryczną z elektrowni jądrowych w Belgii i Francji)
• Malta
• Włochy (rząd Silvio Berlusconiego zawiesił plany reaktywacji energetyki jądrowej na skutek obaw o wynik wyborów i spadku poparcia dla energetyki jądrowej po awarii w Fukushimie, Włochy importują duże ilości energii z francuskich i szwajcarskich elektrowni jądrowych)
• Irlandia (importuje energię elektryczną z brytyjskich elektrowni jądrowych)
• Portugalia (importuje energię elektryczną z hiszpańskich elektrowni jądrowych)

Państwa planujące likwidację energetyki jądrowej:

• Niemcy - w 2002 r. koalicja SPD-Zieloni wbrew poparciu społeczeństwa dla energetyki jądrowej zmieniła treść ustawy o energii atomowej dodając załącznik o limitach produkcyjnych dla każdego bloku i powodując stopniową likwidację elektrowni, w grudniu 2010 r. uchwalona przez Bundestag nowelizacja Prawa Atomowego, wydłużająca okresy eksploatacji reaktorów o 8-14 lat, została podpisana przez prezydenta, Zieloni i SPD zaskarżyli ustawę do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, w marcu 2011 r. po awarii w Fukushimie kanclerz Angela Merkel obawiając się przegranej w najbliższych wyborach zapowiedziała wyłączenie 8 najstarszych bloków - Niemcy z eksportera stały się importerem netto energii elektrecznej (z elektrowni jądrowych we Francji, Belgii, Holandii, Szwajcarii i Czech)

Tab. 1. Europejskie państwa posiadające elektrownie jądrowe lub planujące ich budowę. Stan na dzień 22.12.2013 r. Źródła: World Nuclear Association, World Nuclear News, Nucnet, IAEA Power Reactor Information System (PRIS).

Państwo	Reaktory pracujące	Reaktory w budowie	Reaktory planowane
Belgia	7
Bułgaria	2		1
Chorwacja			1
Czechy	6		3
Estonia
Finlandia	4	1	3
Francja	58	1	2
Hiszpania	7
Holandia	1		1
Litwa			1
Łotwa
Niemcy	9
Polska			4-6
Rumunia	2	2	1
Słowacja	4	2	2
Słowenia	1 (z udziałem Chorwacji)		1
Szwecja	10		2
Węgry	4		2
Wielka Brytania	16		7-9
Albania
Białoruś		1	1
Rosja	33	10	31
Serbia
Szwajcaria	5		(3) (po Fukushimie rząd zawiesił plany, jednak parlament opowiedział się za budową, oczekiwana jest ostateczna decyzja rządu i być może referendum krajowe)
Turcja			8
Ukraina	15	2	20
Ogółem	131 (UE), 53 (poza UE)	6 (UE), 13 (poza UE)	31-35 (UE), 60-63 (poza UE)

Kursywą zaznaczono państwa nie należące do Unii Europejskiej.

Euratom

Budowa bloku nr 3 (reaktor EPR) w elektrowni jądrowej Olkiluoto w Finlandii - marzec 2009 (fot. Hannu Huovila/TVO) - kliknij by powiększyć

Jeśli członek UE zdecyduje się rozwijać energetykę jądrową, podlega ona kontroli ze strony Komisji Europejskiej. Kontrola ta uregulowana została przez tzw. Traktat Euratom (Traktat Ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej). Traktat ten podpisało 25 marca 1957 r. sześć państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy, jako jeden z dwóch tzw. Traktatów Rzymskich; drugi powołał Europejską Wspólnotę Gospodarczą – oba te traktaty tworzą wspólnie pierwszy filar UE.

Głównym celem Traktatu Euratom jest podniesienie poziomu życia w państwach członkowskich poprzez rozwój energetyki jądrowej. Ma to nastąpić dzięki stworzeniu dogodnych warunków współpracy państw-sygnatariuszy na polu energii atomowej. Cele szczegółowe współpracy to:

• stworzenie mechanizmów zapewniających dostęp do rud uranu i paliwa jądrowego (w tym celu utworzono Agencję Dostaw Euratomu – Euratom Supply Agency) z powierzeniem Wspólnocie prawa własności specjalnych materiałów rozszczepialnych
• wspomaganie za pomocą różnych środków budowy energetyki jądrowej i niezbędnych dla jej rozwoju instalacji cyklu paliwowego
• wprowadzenie jednolitych standardów dotyczących ochrony pracowników i ludności przed negatywnymi skutkami wykorzystania energii atomowej (czyli standardy bezpieczeństwa jądrowego i standardy ochrony radiologicznej)
• wprowadzenie w dziedzinie jądrowej zasad wspólnego rynku i szerokiej współpracy międzynarodowej w celu zapewnienia odpowiednio szerokiego dostępu do wyspecjalizowanych materiałów, urządzeń i technologii
• promocja badań w dziedzinie energii atomowej

Co istotne, Euratom odpowiada także za kontrolę i nadzór nad materiałami jądrowymi, by nie mogły one zostać wykorzystane do celów wojskowych (budowa broni jądrowej lub radiologicznej). Jest to system zabezpieczeń (ang. safeguards) podobny do systemu stosowanego przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (która nota bene powstała w tym samym roku, co Euratom). Na system ten składają się: bilansowanie materiału jądrowego, inspekcje w obiektach jądrowych i instalowanie różnego rodzaju urządzeń monitorujących działalność w tych obiektach.

W ramach Euratomu organami decyzyjnymi są: Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska (KE) i Dyrekcja Generalna ds. Transportu i Energii podległa KE (w jej skład wchodzi m.in. komisarz UE ds. energii).

Porozumienia międzynarodowe mają zastosowanie jednocześnie do Wspólnoty Euratom oraz do jej państw członkowskich i mogą wymagać na poziomie państw członkowskich instrumentów prawnych niezbędnych do ich wdrożenia. Wspólnota i państwa członkowskie są stronami Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) oraz szeregu konwencji międzynarodowych. Sama Wspólnota jest stroną porozumień bilateralnych z państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi, zawartych zgodnie z postanowieniami art. 101 Traktatu Euratom. Pierwsze takie porozumienia z państwami trzecimi zostały zawarte z USA, Kanadą i Australią w celu stworzenia warunków dla dostaw technologii i materiałów jądrowych. W 1975 r. odpowiednie porozumienie o współpracy zostało zawarte z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej (MAEA).

Agencja dostaw Euratomu (ESA)

Elektrownia jądrowa Loviisa w Finlandii (fot. Fortum) - kliknij by powiększyć

Agencja Dostaw Euratomu (Euratom Supply Agency), powołana w 1960 roku, odpowiada za zapewnienie bezpieczeństwa dostaw paliwa jądrowego dla elektrowni jądrowych w UE.

Działalność Agencji jest określona Statutem Agencji Dostaw Euratomu (Dz. U. WE nr L 41/15 z 15.02.2008 r.). ESA ma status instytucji użyteczności publicznej, osobowość prawną i szerokie uprawnienia w sprawie materiałów jądrowych dysponowanych lub wytwarzanych w obrębie terytorium państw członkowskich).

Zgodnie z art. 52, ust. 2 Traktatu, Agencja ma prawo opcji w odniesieniu do rud, materiałów wyjściowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych wytwarzanych w ramach terytorium państw członkowskich oraz wyłączne prawo na zawieranie kontraktów w kwestiach dostaw takich materiałów pochodzących zarówno z wewnątrz, jak i z zewnątrz Wspólnoty. To ostatnie prawo m.in. umożliwia Agencji wgląd w kontrakty, niezbędny do dokonywania analiz rynkowych, formułowania zaleceń oraz do przygotowywania prognoz.

Warto w tym miejscu także wspomnieć o artykułach 70-72 Traktatu przewidujących możliwość udzielenia pomocy finansowej dla programów poszukiwania rud uranu na terytoriach państw członkowskich oraz możliwość tworzenia zapasów komercyjnych i na wypadek zagrożenia dostaw. Nieco więcej informacji dotyczących powyższych spraw można znaleźć w [Jacek Kaniewski, Regulacje prawne Unii Europejskiej dotyczące bezpieczeństwa dostaw paliwa jądrowego i rola Agencji Dostaw Euratomu, Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna, nr 1(71)/2008, Państwowa Agencja Atomistyki], a przede wszystkim w samym Traktacie.

Ogólnie biorąc do zadań ESA należą: monitorowanie rynku uranu i usług cyklu paliwowego, opracowywanie odpowiednich zaleceń i wsparcie użytkowników w razie problemów związanych z kontraktami, zapewnienie niezbędnej ekspertyzy (informowanie Wspólnoty), oraz gdyby taka konieczność zaistniała – tworzenie zapasów uranu. Środkami dla realizacji tych zadań są: stosowanie procedur administracyjnych wymaganych przez Traktat Euratom, współpraca w ramach jej Komitetu Doradczego (w tym zapewnienie łączności między Komisją i przemysłem jądrowym) oraz odpowiednie interakcje w ramach EU (między jej organami). ESA w istocie odgrywa znaczącą rolę w sprawach bezpieczeństwa dostaw zarówno analizując sytuację na rynku [Euratom Supply Agency Annual Report 2006] oraz mając możliwości wpływania na decyzje zakupowe użytkowników z UE, jak i stwarzając na forum jej Komitetu Doradczego warunki dla wzajemnej wymiany informacji między przedstawicielami użytkowników, a także dla ich kontaktów z przedstawicielami przemysłu jądrowego cyklu paliwowego UE. Każde państwo członkowskie, a więc i Polska, ma swoich przedstawicieli w Komitecie Doradczym ESA.

System ECURIE

W Unii Europejskiej funkcjonuje specjalny system powiadamiania o zdarzeniach jądrowych i radiologicznych zwany ECURIE (European Community Urgent Radiological Information Exchange), podobny do systemu wczesnego powiadamiania Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. System ECURIE utworzono w 1987 r. po awarii w Czarnobylu w b. ZSRR. Jego zadaniem jest powiadamianie wszystkich państw członkowskich UE o wszelkich zdarzeniach jądrowych lub radiologicznych na terenie Wspólnot. Państwo, na terenie którego doszło do takiego zdarzenia jest zobowiązane niezwłocznie umieścić informację o tym zdarzeniu z opisem zdarzenia, możliwymi konsekwencjami i ewentualną prośbą o pomoc. Wiadomość ta jest następnie rozsyłana do pozostałych państw członkowskich.

Istnieją dwa typy wiadomości przesyłane w ramach systemu:

• Alert message (alarm), stosowana obligatoryjnie w przypadku zdarzeń mających znaczenie dla bezpieczeństwa ludności i środowiska
• Information message (informacja), stosowana dobrowolnie w przypadku zdarzeń o mniejszej wadze, bez znaczenia dla bezpieczeństwa ludności i środowiska (ten typ wiadomości wprowadzono w 2001 r.)

Programy badawcze

Rozdział I Traktatu stwarza zachętę dla prowadzenia badań oraz wymiany informacji w sektorze jądrowym, a także dla niezbędnego kształcenia i szkolenia praktycznego. Jednym z celów było tu dokonanie wyboru obszarów działania najważniejszych z punktu widzenia rozwoju wykorzystania energii jądrowej, wprowadzenie koordynacji oraz uniknięcie, w drodze podziału zadań, duplikowania działalności badawczej i programów przemysłowych. Na podstawie art. 8 został powołany do życia Wspólny Ośrodek Badań Jądrowych, którego zadaniem miała być realizacja i koordynowanie programów badawczych finansowanych przez Komisję oraz innych zadań jakie mogłyby zostać zlecone. Warto zanotować, że w poprzednim VI i obecnym VII programie zawarto, obok innych zadań, także takie które dotyczą ochrony przed promieniowaniem, bezpieczeństwa jądrowego oraz przetwarzania odpadów promieniotwórczych.

W ramach obecnego "7 Programu Ramowego" (7th Framework Program) prowadzone są badania w następujących dziedzinach:

• zarządzanie odpadami radioaktywnymi – badania nad wybranymi zagadnieniami składowania geologicznego wypalonego paliwa, prezentacja technologii dotyczących bezpieczeństwa; badania nad rozdziałem i transmutacjami oraz innymi koncepcjami dotyczącymi zmniejszenia ilości odpadów oraz ryzyka ich składowania,
• systemy reaktorowe – badania nad kontynuacją bezpiecznego działania wszystkich istniejących typów systemów reaktorowych, biorąc pod uwagę nowe wyzwania, takie jak wydłużenie okresu funkcjonowania oraz rozwój nowych, zaawansowanych systemów oceny bezpieczeństwa,
• ochrona radiologiczna – badania związane z ryzykiem narażenia na niskie dawki, medycznymi zastosowaniami oraz zarządzaniem w sytuacjach awarii; badania nad zmniejszeniem skutków w przypadku terroryzmu nuklearnego lub radiologicznego,
• infrastruktura – ułatwienie dostępu do infrastruktury badawczej i zwiększenie współpracy, zwłaszcza w zakresie badań materiałowych, podziemnych laboratoriów, banków tkanek,
• zasoby ludzkie, mobilność i szkolenia – rozwój kompetencji naukowych oraz potencjału ludzkiego celem zapewnienia wysoko wykwalifikowanych kadr naukowych, inżynierskich i technicznych dla sektora jądrowego.

Więcej informacji o 7 Programie Ramowym

Istotnym z punktu widzenia przyszłości energetyki jądrowej jest zaangażowanie Euratomu w działalność badawczą w ramach Międzynarodowego Forum „Generacja IV" (GIF - Generation IV International Forum), do którego Wspólnota Euratom przystąpiła w 2003 r. Celem GIF jest zaprojektowanie sześciu wybranych systemów reaktorów jądrowych nadających się do eksploatacji jako konkurencyjne ekonomicznie i niezawodne źródła energii, spełniające nowe, bardzo wymagające kryteria w odniesieniu do problemów bezpieczeństwa jądrowego, odpadów, nieproliferacji oraz akceptacji społecznej. Dalszym krokiem w tym kierunku jest utworzenie z końcem 2007 r. unijnego programu pod nazwą „Platforma Technologiczna Samopodtrzymywalnej Energetyki Jądrowej" ("Sustainable Nuclear Energy Technology Platform", SNE-TP).

Kwestie odnoszące się do rozpowszechniania informacji zaadresowane są w rozdziale II Traktatu. Określa on rolę Komisji w tym procesie, jak również prawa i obowiązki wszystkich stron. Komisja jest zobowiązana do dokładania starań w celu wspomagania zainteresowanych stron w pozyskiwaniu niezbędnych informacji na drodze polubownych porozumień, z informacjami objętymi patentami i licencjami włącznie. Istnieje również wymóg obowiązkowego powiadamiania Komisji o wszelkich nowych patentach uzyskiwanych w dziedzinie jądrowej.

Plany i programy inwestycji oraz przedsięwzięcia dotyczące przemysłu i energetyki jądrowej

Art. 41 w rozdziale IV Traktatu postanawia, że osoby lub przedsiębiorstwa zaangażowane w określoną działalność w skali przemysłowej mają informować Komisję o projektach inwestycyjnych dotyczących określonych instalacji, a także ich wymiany lub przeróbek, jeżeli odpowiadają one pewnym kryteriom co do rodzaju i rozmiarów. Jest to traktowane jako warunek konieczny dla rozpowszechniania informacji oraz koordynacji działań w ramach Wspólnoty. Kryteria te są ustanawiane przez Radę na wniosek Komisji. Art.42 stanowi, że wymagana informacja musi być dostarczona nie później niż trzy miesiące przed zawarciem pierwszych kontraktów z dostawcami lub, w przypadku prowadzenia robót własnymi siłami przedsiębiorstwa, trzy miesiące przed rozpoczęciem prac. Art.43 zobowiązuje Komisję do przedyskutowania z osobami lub przedsiębiorstwami, o których mowa, wszystkich aspektów takich projektów inwestycyjnych mających związek z celami Traktatu.

Komisja jest również zobowiązana do publikowania zebranej informacji oraz (na podstawie art. 40 Traktatu) „przykładowych programów ilustracyjnych", powszechnie nazywanych PINC od francuskiego Programme Indicatif Nucleaire de la Commission ukazujących w szczególności planowane cele w zakresie wytwarzania energii jądrowej oraz wszelkie rodzaje inwestycji wymaganych dla ich osiągnięcia. Program ilustracyjny opisuje bieżący status i potencjalne scenariusze rozwoju energetyki jądrowej w przyszłości, formułując jednocześnie stanowisko UE w sprawie roli energetyki jądrowej jako jednej z akceptowanych technologii energetycznych (w ramach tzw. „energy mix", czyli struktury źródeł energii elektrycznej).

Szczegółowe przepisy dotyczące stosowania art.41 Traktatu sformułowane są w Rozporządzeniu Rady (Euratom) 2587/1999, które podaje dla każdego rodzaju działalności poziomy kosztów inwestycji powyżej których obowiązuje powiadamianie Komisji o nowych inwestycjach, bądź o wymianach lub przeróbkach instalacji. Inny instrument - Rozporządzenie Rady (EC) 1209/2000 - zawiera wymagania dotyczące formy i zawartości powiadomień, których należy dokonywać zgodnie z art. 41. Ponieważ jednak pewne informacje, określane jako „dane ogólne" i podlegające postanowieniom art. 37 Traktatu mogły zostać zgodnie z tymi postanowieniami udostępnione Komisji już wcześniej, to rozporządzenie to wymaga w takich przypadkach jedynie podania odniesienia do takich dostarczonych wcześniej danych.

Wspólne przedsiębiorstwa przemysłu jądrowego

Art. 45 Traktatu postanawia, że „przedsiębiorstwa o fundamentalnym znaczeniu dla rozwoju przemysłu jądrowego we Wspólnocie mogą być tworzone jako przedsiębiorstwa wspólne w rozumieniu tego Traktatu...". Artykuły 46 do 51 określają odpowiednie zasady postępowania w tych sprawach.

Pomoc finansowa dla realizacji niektórych przedsięwzięć w dziedzinie jądrowej

Od roku 1977 istnieją możliwości otrzymania z Komisji pożyczek, głównie długoterminowych, dla finansowania inwestycji w sektorze energetyki jądrowej. Zgodnie z art. 1 Decyzji Rady 77/270/ Euratom, Komisja jest upoważniona do zawierania umów w sprawie pożyczek służących finansowaniu projektów inwestycyjnych w ramach Wspólnoty, mających związek z wytwarzaniem energii elektrycznej w skali przemysłowej w elektrowniach jądrowych oraz z przemysłowymi instalacjami jądrowego cyklu paliwowego. Podstawę do tego dają art. 2 i 20316 Traktatu. Istnieje także Decyzja Rady 77/271/Euratom ograniczająca do pewnej wysokości pułap kapitału przeznaczonego na takie pożyczki (pułap ten nie przekracza 4 milionów euro). Pomocy w finansowaniu można udzielać jedynie w przypadku projektów, które uzyskały zgodę kompetentnych organów państwowych, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa, a także pozytywną opinię Komisji, zwłaszcza w kwestiach odnoszących się do celów polityki energetycznej oraz ochrony środowiska Unii Europejskiej. Pożyczka nie powinna w zasadzie przekraczać 20% całkowitych kosztów projektu (Komisja może jedynie udzielać pożyczek, które uzupełniałyby pożyczki już uzyskane z innych źródeł).

Art. 70 TE stanowi, że Komisja Europejska może udzielić pomocy finansowej na realizację programów poszukiwania złóż uranu, jakkolwiek słowo uran nie zostało użyte. Formułuje on jednocześnie wymagania, jakie muszą być spełnione przez zainteresowane państwo członkowskie.

Organizacje przemysłu jądrowego

Elektrownia jądrowa Forsmark w Szwecji (fot. Gøran Hansson, Gisselby 3055, S-740 63 Osterbybruk, Fax 0295-21100, Tel 0295-20940 / 20780)

Główną organizacją skupiającą firmy przemysłu jądrowego w Unii Europejskiej jest Europejskie Forum Atomowe (FORATOM). Jest to organizacja pozarządowa, z siedzibą w Brukseli, walcząca o interesy firm sektora jądrowego. Ściśle współpracuje z Europejskim Towarzystwem Nukleonicznym (European Nuclear Society), które także ma swoją siedzibę w Brukseli. Istnieje też Zrzeszenie Europejskich Gmin z Obiektami Jądrowymi (Group of European Municipalities with Nuclear Facilities), którego cele to m.in. zabieranie głosu w imieniu członków we wszystkich dyskusjach na forum UE dotyczących energetyki jądrowej oraz wzajemna wymiana informacji i doświadczeń pomiędzy gminami w sferze gospodarki i obrony cywilnej.

Zakłady cyklu paliwowego w UE

Wydobycie uranu

W samej UE uran wydobywany jest w niewielkich ilościach i zużywany na potrzeby krajowe. Import uranu pierwotnego wynosi blisko 100%. W średniej perspektywie czasowej istnieją jednak szanse na większe jego wydobycie w tym rejonie. Poszukiwania, niektóre rokujące powodzenie, prowadzone są w Finlandii, na Węgrzech, w Portugalii, Słowacji, Hiszpanii i Szwecji.

Konwersja

W Unii Europejskiej konwersją uranu zajmują się zakłady:

• Comurhex we Francji (zakład w Malvesi z konwersją do UF₄ i w Pierrelatte z dalszą konwersją do UF₆)
• BNFL w Wielkiej Brytanii (zakład w Springfield w hrabstwie Lancashire)
• NUKEM w Niemczech, jednak o stosunkowo niewielkich zdolnościach produkcyjnych
• w Pitesti w Rumunii (tu przetwarza się własny uran z przeznaczeniem do reaktorów typu CANDU)

Firma Comurhex we Francji wchodzi w skład koncernu AREVA. W przypadku Rumunii produktem wyjściowym nie jest UF₆ lecz UO₂, ponieważ nie ma potrzeby wzbogacania uranu dla pracujących w Rumunii reaktorów CANDU 6.

Usługi w zakresie konwersji (przed wzbogaceniem) zamawiane są na terenie UE we Francji i Wielkiej Brytanii, podczas gdy Rumunia posiada zakład na własne potrzeby, oraz poza UE – w Kanadzie i USA. Rosyjskie usługi w zakresie konwersji są dostarczane jedynie w postaci gotowego paliwa.

Wzbogacanie

Wzbogacaniem uranu zajmują się zakłady:

• francuski Georges Besse II, należący do Societe d'Enrichissement du Tricastin (SET) - firma kontrolowana przez koncern AREVA
• oraz angielsko-holendersko-niemieckie Urenco z zakładami w Capenhurst, Almelo i Gronau.

Zakład przerobu wypalonego paliwa w La Hague we Francji (fot. Areva/Cogema)

Francja (firma SET) obecnie rozbudowuje swoje zdolności produkcyjne w tym zakresie, w ramach joint venture z firmą Urenco, przez budowę w Tricastin nowego zakładu wzbogacania Georges Besse II o zdolności 7500 tSWU/a*. Pełną zdolność produkcyjną zakład ten ma osiągnąć około 2018 roku. W okresie późniejszym przewiduje się możliwość zwiększenia zdolności do 11000 tSWU/a (nowy zakład ma stopniowo przejmować produkcję od dotychczasowego zakładu działającego w oparciu o droższą technologię dyfuzji gazowej). W Niemczech przewiduje się zwiększenie zdolności zakładu Urenco w Gronau do 4500 tSWU/a [Uranium 2005: Resources, Production and Demand, „Red Book” NEA/OECD i IAEA].

Usługi wzbogacania użytkownicy z UE zamawiają na terenie UE w firmach SET oraz Urenco, a także poza nią – w USA (USEC) i w Rosji (TENEX). W roku 2006 udział zakładów wzbogacania UE w całości dostarczonych tego rodzaju usług dla użytkowników w krajach UE wyniósł 71%, zaś udział USA tylko 2%. Natomiast udział Rosji wyniósł 27%.

Przerób wypalonego paliwa

Odzysku uranu w drodze przerobu wypalonego paliwa dokonują tylko nieliczne kraje UE wysyłające w tym celu swoje wypalone paliwo do zakładów we Francji (Cogéma, La Hague), a niegdyś także do UK (BNFL w Sellafield).

Paliwo

Usługi na potrzeby odbiorców w zakresie wytwarzania paliwa świadczy w UE aż dziesięć zakładów, z czego sześć na terytorium Unii, trzy w USA i jeden w Rosji.

Pomimo, iż w krajach UE istnieje przemysł jądrowy obejmujący wszystkie fazy cyklu paliwowego od konwersji (przed wzbogaceniem) do przerobu wypalonego paliwa, to koncerny energetyczne zamawiają usługi w zakresie konwersji, wzbogacania i wytwarzania paliwa także poza granicami Unii. Decydują o tym zasady wolnego rynku. Znaczna dywersyfikacja kierunków dostaw ma miejsce w przypadku „starych” państw członkowskich (sprzed 1 maja 2004 r.).

 

 

 

* SWU jest jednostką tzw. pracy rozdzielczej i ma wymiar masy uranu. Oznacza się ją także podając obok jednostkę masy: kgU lub tU, która jest 1000 razy większa. Jednostka jest określona wzorem matematycznym przedstawiającym sumę „produktu” (wzbogaconego uranu) i pozostałości (tails) minus wsad uranu, który ma być wzbogacany, przy czym te składniki pomnożone są przez obliczone dla każdego z nich współczynniki, tzw. „funkcje wartościujące” mogące teoretycznie przybierać wartości od zera do nieskończoności według symetrycznej krzywej logarytmicznej. Jest to jednostka wymyślona, która od ponad 60 lat doskonale charakteryzuje wkład energii w proces wzbogacania i dlatego jest stosowana przy zamawianiu i rozliczaniu usług wzbogacania.

Dla przykładu: do wyprodukowania 1 kg uranu wzbogaconego do 3% (dolna wartość wzbogacenia dla reaktorów lekkowodnych) potrzeba 4 kg SWU i 6 kg uranu naturalnego przy założeniu, że uran zawarty w pozostałościach zostanie zubożony do 0,25% U-235.

 

 

W tekście wykorzystano m.in. artykuły:

1. 50 lat Euratomu. Cele i okoliczności jego powstania, Jacek Kaniewski, Postępy Techniki Jądrowej nr 2 (50) 2007, Państwowa Agencja Atomistyki, Warszawa 2007
2. Bezpieczeństwo dostaw paliwa dla elektrowni jądrowych w Unii Europejskiej, Jacek Kaniewski, Postępy Techniki Jądrowej nr 2 (51) 2008, Państwowa Agencja Atomistyki, Warszawa 2007
3. Regulacje w zakresie prawa atomowego na poziomie Unii Europejskiej mające zastosowanie do energetyki jądrowej, Jacek Kaniewski, Andrzej Furtek, Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna nr 4 (78)/2009, Państwowa Agencja Atomistyki, Warszawa 2009